Titel: De mythe van de empath – en wat Carl Jung daar werkelijk van zou vinden

De term empath is de laatste jaren razend populair geworden. Op sociale media wemelt het van filmpjes waarin mensen vertellen dat ze “empath” zijn – een persoon die andermans emoties diep voelt, soms zelfs zó sterk dat ze er zelf uitgeput van raken. Vaak klinkt het als een zeldzame gave, een bijna spirituele kwaliteit. Maar hoe zou de Zwitserse psychiater Carl Jung, de grondlegger van de analytische psychologie, tegen dit fenomeen aankijken?

De moderne empath: zegen en vloek

Een empath is iemand die sterk afgestemd is op de gevoelens en stemmingen van anderen. Ze voelen spanning in een kamer nog voordat iemand iets zegt, nemen de pijn van anderen over en raken snel overprikkeld in drukke of emotioneel beladen situaties.
Dat kan een prachtige eigenschap zijn: empathen zijn vaak zorgzaam, intuïtief en creatief. Maar het kan ook uitputtend zijn, zeker als ze geen grenzen stellen. Veel mensen die zichzelf als empath beschrijven, zeggen dat ze “emotionele sponzen” zijn die alles opnemen wat anderen uitstralen.

Psychologisch gezien zou je kunnen zeggen dat dit fenomeen raakt aan emotionele overidentificatie – het vermogen om je zó in de ander te verplaatsen dat je jezelf kwijtraakt.

Hoe Jung naar de empath zou kijken

Carl Jung zou waarschijnlijk gefascineerd zijn door het idee van de empath, maar hij zou de nadruk leggen op balans. In zijn werk draait alles om het proces van individuatie: het worden van een heel mens, waarin je zowel je licht- als schaduwzijden leert kennen en dragen.

Volgens Jung is empathie geen einddoel, maar een functie van het Zelf die in evenwicht moet zijn met andere psychische functies. Wie te veel in de gevoelens van anderen leeft, verliest het contact met het eigen innerlijk kompas. Jung zou zeggen dat de empath gevangen zit in het archetype van de helper of de verlosser, en dat het ware werk is om ook het tegenovergestelde archetype te integreren: de eigenaar van het zelf – degene die durft te onderscheiden wat van henzelf is en wat van de ander.

Projectie en schaduw

Jung zou het fenomeen empath bovendien koppelen aan zijn concept van projectie. Veel empathen voelen de emoties van anderen niet alleen aan, maar identificeren zich er ook mee. Volgens Jung komt dat vaak voort uit onbewuste projecties: je herkent in de ander iets wat eigenlijk van jou is, maar wat je nog niet volledig hebt geïntegreerd.

Zo kan iemand die andermans verdriet altijd “opslorpt”, eigenlijk eigen onverwerkt verdriet tegenkomen. De empathie wordt dan een onbewuste poging om contact te maken met een afgesplitst deel van het zelf.

Daarom zou Jung niet alleen vragen: “Wat voel je van de ander?”, maar vooral: “Wat zegt dit over jou?”

Het onderscheid tussen empathie en identificatie

Jung maakte een belangrijk onderscheid tussen echte empathie en identificatie met de ander.
Bij empathie blijft er een bewust verschil bestaan tussen jou en de ander: je kunt je inleven zonder jezelf te verliezen.
Bij identificatie verdwijnt dat onderscheid, en wordt de grens tussen binnenwereld en buitenwereld wazig.

In de Jungiaanse zin zou een empath dus niet iemand zijn met een bovennatuurlijk talent, maar iemand met een bijzonder open gevoelsfunctie (de Feeling function in Jungs typologie). Wanneer die functie goed geïntegreerd is, leidt ze tot diepe menselijke verbinding. Maar als ze te dominant wordt, kan ze overspoelen – met vermoeidheid, verwarring en zelfs gevoelens van leegte tot gevolg.

De uitnodiging van Jung

Jung zou de moderne empath uitnodigen tot innerlijk werk. Niet om minder gevoelig te worden, maar om die gevoeligheid te wortelen in een stevig zelfbewustzijn. Pas als empathie samengaat met zelfkennis, onderscheidingsvermogen en schaduwwerk, kan ze een echte kracht worden in plaats van een valkuil.

Of zoals Jung het zelf schreef:

“Niemand wordt verlicht door zich lichtfiguren voor te stellen, maar door het donker bewust te maken.”

De empath is dus niet enkel een voelend wezen, maar ook een mens die de uitdaging heeft om te onderscheiden wat van henzelf is en wat niet.

Samenvatting
De term empath wordt vaak gebruikt om gevoeligheid te beschrijven, maar vanuit Jungiaans perspectief gaat het om een onevenwichtige gevoelsfunctie die uitnodigt tot groei. Niet iedereen die veel voelt is een mystiek wezen – soms is het gewoon de ziel die vraagt om grenzen, zelfkennis en integratie.