Zelfdiagnose 2.0: De Spagaat tussen AI en de GGZ

De opkomst van geavanceerde AI-tools, zoals ChatGPT en Gemini, luidt een nieuw tijdperk in voor de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). De mogelijkheid om anoniem en laagdrempelig je klachten te bespreken met een chatbot is een nieuwe trend. Maar de vraag is: is deze zelfdiagnose 2.0 een zegen of een gevaar?

De Aantrekkingskracht van de AI-Therapeut

Waarom wenden mensen zich tot een Large Language Model (LLM) als ze zich somber of angstig voelen? De redenen zijn helder:

1. Directe Toegankelijkheid: Geen wachttijden, geen afspraak nodig. De AI is 24/7 beschikbaar. Dit is een enorm voordeel gezien de lange wachtlijsten in de reguliere GGZ.
2. Anonimiteit en Laagdrempeligheid: De drempel om diep persoonlijke of schaamtevolle problemen te bespreken is lager bij een computer dan bij een mens. Er is geen angst voor oordeel of stigmatisering.
3. Gestructureerde Informatie: De AI kan symptomen vergelijken met de criteria van classificatiesystemen als de DSM-5 en snel een mogelijke classificatie, zoals Depressie, Angststoornis of Borderline Persoonlijkheidsstoornis, presenteren.

De Gevaarlijke Illusie van Hulp

Hoewel AI een fantastische tool is voor informatie, is het geen geschoolde professional. Het gevaar van zelfdiagnose met AI schuilt in de fundamentele beperkingen van de technologie:

1. Het Risico op Misdiagnose en Tunnelvisie

• Geen Contextueel Inzicht: AI kan alleen reageren op de tekstuele input die het krijgt. Het mist de cruciale menselijke vaardigheid om de non-verbale signalen, de levensgeschiedenis en de complexe context van iemands lijden te interpreteren.
• Overbevestiging: LLM’s zijn getraind om behulpzaam en ‘meegaand’ te zijn. Ze kunnen de neiging hebben om de zelfdiagnose of de negatieve gedachten van de gebruiker te bevestigen, wat bij kwetsbare personen schadelijke gedachten kan versterken.
• Klinische Onkunde: Een AI kent de DSM-criteria, maar kan geen klinisch oordeel vellen. Het maakt geen onderscheid tussen een tijdelijke dip na rouw en een ernstige klinische Depressieve Stoornis.

2. Crisis en Suïcidaliteit

Dit is het grootste en meest directe gevaar. In een acute crisis, zoals bij intense suïcidale gedachten, kan AI geen adequate, menselijke respons of interventie bieden. Er zijn helaas voorbeelden bekend waarin chatbots gevaarlijke adviezen gaven of onvoldoende handelden bij signalen van levensgevaar.

3. Uitstel van Echte Hulp

Wanneer een AI een ‘voorlopige diagnose’ stelt en enkele (oppervlakkige) adviezen geeft, kan dit de gebruiker de illusie geven dat ze geholpen zijn. Dit kan ertoe leiden dat ze echte, noodzakelijke hulp van een psycholoog of psychiater uitstellen, waardoor de klachten verergeren en de weg naar herstel langer wordt.

De Toekomst: Assistent, geen Therapeut

De consensus onder GGZ-professionals is duidelijk: AI zal de menselijke therapeut niet vervangen, maar kan wel een waardevolle assistent worden.

• Ondersteuning van Professionals: In de professionele GGZ wordt AI al getest om clinici te helpen met snellere diagnostiek, bijvoorbeeld door het analyseren van spraakpatronen of het verlichten van administratieve lasten. Dit geeft de therapeut meer tijd voor de patiënt.
• Bruggenbouwer naar Zorg: AI kan een uitstekende eerste stap zijn: een anoniem vangnet dat de gebruiker doorverwijst naar betrouwbare, menselijke hulp bij het herkennen van ernstige klachten zoals een Psychose of een zware Angststoornis.

De AI-trend onderstreept de behoefte aan laagdrempelige hulp. Maar voor een betrouwbare diagnose en een effectief, persoonlijk behandelplan, blijft de menselijke expertise en empathie onvervangbaar. De diagnose is een complex samenspel van criteria, context en relatie – en dat laatste mist de machine.