5 Manieren waarop je ‘innerlijke criticus’ eigenlijk een verkeerd begrepen beschermer is

Redactieokt 21, 2025

Je innerlijke criticus

Je kent het wel: je stuurt een belangrijke e-mail, hangt op na een moeilijk gesprek, of kijkt terug op een project. En dan, boem. Die stem.

“Had je dat niet beter kunnen zeggen?”

“Wat was dat dom.”

“Zie je wel, je faalt hierin.”

Deze innerlijke criticus is meedogenloos. We zien deze stem vaak als onze grootste vijand, een hinderlijke saboteur die ons zelfvertrouwen langzaam sloopt. Het is de bron van schaamte en de reden dat we soms liever op de bank blijven liggen dan een risico nemen.

Maar wat nu als je deze stem fundamenteel verkeerd begrepen hebt?

Psychologen stellen dat de criticus niet is ontstaan om je pijn te doen. Sterker nog, het is een overijverige, verkeerd begrepen beschermer die ooit in het leven is geroepen om je veilig te houden. Het is een primitieve beveiligingsstrategie die alleen de handleiding kwijt is geraakt.

Tijd om deze vijand te transformeren in een bondgenoot.

1. De Oorsprong: De Evolutionaire Poortwachter

De Criticus zegt:

“Je hebt een fout gemaakt. Dit is dom. Iedereen zal je nu veroordelen.”

De Beschermer bedoelt:

Onze behoefte om bij de groep te horen is evolutionair verankerd. Vroeger betekende uit de stam verstoten worden de dood. Je innerlijke criticus is geëvolueerd als een Poortwachter van Sociale Acceptatie. Hij roept niet “Je bent slecht,” maar “Pas op! Dit gedrag brengt je in gevaar. Corrigeer het, zodat je veilig blijft.”

Deze kritiek is een primitieve poging om je gedrag te “optimaliseren” en de dreiging van sociale afwijzing (de moderne variant van de jacht op een sabeltandtijger) te vermijden. Hij wil je niet pijn doen; hij wil je redden.

2. De Jeugdige Strategie: Een Vorm van Zelfverdediging

De Criticus zegt:

“Je bent niet goed genoeg. Doe meer je best. Je had dit moeten weten.”

De Beschermer bedoelt:

In de kindertijd leren we dat de omgeving (ouders, leraren) reageert op ons gedrag. Als we fouten maken, ervaren we pijn, schaamte of afwijzing.

Om deze pijn te vermijden, ontwikkelt het brein een interne strategie: als ik mezelf maar kritisch genoeg straf, hoeft niemand anders het te doen. De innerlijke criticus is een geïnternaliseerde stem die de pijnlijke reacties van buitenaf voorkomt door ze zelf alvast te kopiëren. Het is een pijnlijk, maar effectief copingmechanisme uit je jeugd.

3. Het IFS-Perspectief: De Overwerkte ‘Deelpersoonlijkheid’

De Criticus zegt:

“Stop met dat risico te nemen! Je faalt toch wel.”

De Beschermer bedoelt:

Binnen de Internal Family Systems (IFS)-therapie zien we de criticus niet als ‘jou’, maar als een ‘Deelpersoonlijkheid’ of een Part. Dit ‘Deel’ is vaak een ‘Manager’ die voortdurend probeert je leven onder controle te houden.

Hij is niet slecht; hij is overwerkt. De Manager-Criticus gelooft oprecht dat zijn hyperkritische waakzaamheid de enige manier is om je te behoeden voor catastrofes (zoals mislukking, schaamte, of eenzaamheid). Je hoeft hem niet te elimineren; je moet hem bedanken voor zijn intentie en hem leren dat er nu gezondere manieren van zelfzorg zijn.

4. De Misplaatste Vrees voor ‘Laksheid’

De Criticus zegt:

“Als ik mezelf niet dwing, word ik lui en bereik ik niets.”

De Beschermer bedoelt:

De criticus vecht tegen wat hij ziet als jouw grootste bedreiging: zelfgenoegzaamheid. Hij gelooft dat alleen kritiek en druk je gemotiveerd houden. Hij denkt dat als je lief en compassievol zou zijn, je direct stopt met werken en je dromen opgeeft.

Deze angst is echter een psychologische fout. Onderzoek naar Zelfcompassie (Self-Compassion) toont aan dat mensen die aardiger zijn voor zichzelf, juist meer gemotiveerd zijn. Ze zien falen als een leermoment, terwijl de criticus falen ziet als een bewijs van waardeloosheid. De criticus is bang dat hij zijn baan als motivator verliest.

5. De Oproep tot Ware Zelfzorg

De Criticus zegt:

(Kritiek. Oordeel. Druk.)

De Beschermer bedoelt:

Wat gebeurt er als je stopt met vechten tegen je criticus en naar de angst eronder luistert? Vaak is de boodschap: Ik ben moe, ik voel me onveilig, ik heb rust nodig.

Door de criticus te zien als een vermoeide beschermer, verschuift de relatie. Je kunt reageren met vriendelijkheid en begrip, in plaats van met verzet en schaamte.

Vraag niet: “Waarom ben ik zo stom?”

Vraag wel: “Wat is de angst die dit deel van mij probeert te beschermen, en welke behoefte (rust, acceptatie, veiligheid) wordt hierdoor genegeerd?”

Door deze benadering transformeer je de vernietigende innerlijke criticus in een gehoorde, gewaardeerde, maar eindelijk gepensioneerde beschermer.